کنکور چرا به وجود آمد و چرا تداوم یافت؟

کنکور یک آزمون غربال گر است که متقاضیان ورود به دانشگاه ها را از هم متمایز می کند و چون آزمونی چند گزینه ای است که باید در طی آن داوطلبان در زمانی کوتاه گزینه صحیح را بیابند و سوالات آن به نحوی است که باید توان تفکیک بالایی داشته باشد موفقیت در آن عمدتا در گرو دو چیز است یکی اشراف کامل به همه مباحث و مسائل مطرح در هر حوزه از آموخته ها و آموزه های مطالب درسی به نحوی که بتوان بدون فوت وقت ربط میان موضوعات را دریافت و به حل مسائل نائل آمد و دیگری سرعت عمل.

در واقع موفقیت در کنکور ترکیبی از دانش بالا و مهارت تست زنی را می طلبد.

هر چه ظرفیت رشته های دانشگاهی در مقابل تعداد متقاضیان کمتر باشد رقابت در آن رشته ها شدید تر است و دو ویژگی یاد شده برای موفق شدن در عبور از سد کنکور بارزتر می شوند.

رقابت شدیدتر یعنی این که داوطلبان از نظر دانش علمی و مهارت پاسخ گویی به تست ها به هم نزدیک تر می شوند و سوالات کنکور باید بتواند آنها را از یک دیگر متمایز کند.

در تلسکوپ ها که اجرام آسمانی را رصد می کنند اصطلاحی وجود دارد به نام توان تفکیک.

توان تفکیک نشان دهنده قدرت یک تلسکوپ برای جدا کردن دو جرم آسمانی است که به دلیل فاصله زیاد از ناظر بسیار به نزدیک دیده می شوند و تلسکوپ باید بتواند آنها را از یک دیگر تمیز دهد و منجم بتواند این دو جرم را از یک دیگر متمایز کند هر چه دو جرم آسمانی از ناظر زمینی دورتر باشند یعنی خود به یک دیگر نزدیک تر دیده می شوند و برای دیدن آنها و متمایز کردن آنها تلسکوپی قوی تر و با توان تفکیک بالاتر مورد نیاز است.

کنکور هم چیزی جز این نیست. اگر در یک رشته محل دانشگاهی ظرفیت پذیرش ده نفر وجود داشته باشد و متقاضیان پنج نفر باشند نیازی به کنکور نیست و شرط پذیرش دانشجو در آن رشته محل باید صرفا مدرک دیپلم باشد.

اگر به تعداد این ظرفیت متقاضی باشد آنگاه باز هم شرطی مانند عبور از آزمون غربال گر کنکور لازم نیست اگر متقاضیان بیست نفر باشند هم می توان با تمایز نمره دروس در امتحانات نهایی و یا معدل دیپلم ده نفر واجد صلاحیت را معین کرد اما اگر برای آن ظرفیت ده نفره 600 متقاضی وجود داشته باشد چه باید کرد؟

یقینا آن 600 نفر اگر بدانند که با نمره دروس امتحان نهایی مدرسه برای ورود به آن رشته محل گزینش می شوند کتاب درسی را به گونه ای خواهند خواند که حداکثر نمره را بگیرند و چون کتاب درسی یک محتوای معین است که با چند بار خواندن آن می توان نمره کامل گرفت و هدف طراحان سوال امتحان نهایی نیز نه غربال گری و تمایز نهادن بین دانش آموزان بلکه آزمون و سنجش میزان فهم همان محتوای معین است ای بسا که تعداد بسیار زیادی از دانش آموزان حداکثر نمره را دریافت کنند.

اگر همه دانش آموزان همه اهداف کتاب درسی را به طور کامل درک کرده باشند و قادر باشند به همه سوالات امتحانی پاسخ دهند و از آزمون سربلند در آیند آموزش و پرورش به هدف خود نائل شده است و اگر همه شاگردان با تلاش خستگی ناپذیر هر سوال و آزمونی را پشت سر بگذارند بهره وری آموزش و پرورش بالاتر است.

ممکن است گفته شود اگر همه شاگردان بتوانند به همه سوالات پاسخ دهند آن سوالات ساده هستند و ارزش آزمونی ندارند. این مساله برای آزمون های غربال گر اهمیت دارد و در مورد آزمون های سنجش میزان یادگیری یاد گیرندگان از اصالت برخوردار نیست.

به هر حال اگر در فرض یاد شده برای یک رشته محل دانشگاهی که ظرفیت پذیرش ده نفر را دارد 600 نفر متقاضی وجود داشته باشد به راحتی از میان این 600 نفر می توان ده نفر را یافت که از نمره امتحان نهایی بیست گرفته باشند به شرحی که عرض شد و بنابر این پذیرش برای آن رشته محل نمی تواند از طریق سوابق تحصیلی باشد و در این جا به آزمون غربال گر کنکور نیاز است آزمونی که بتواند از هر راه ممکن از میان 600 نفر ده نفر را انتخاب کند.

چنین آزمونی باید اولا به لحاظ دانشی سطحی گسترده تر از اهداف یک کتاب درسی داشته باشد و اهداف درسی وسیع تری را سنجش کند و ثانیا به لحاظ روشی به نحوی باشد که سرعت عمل داوطلبان را طلب کند و هر چه در این دو مورد پیچیده تر طراحی شود توان تفکیک آن بالاتر خواهد بود.

بنابر این آن چنان که ملاحظه می فرمایید در فرضی که تعداد متقاضیان بسیار بیشتر از ظرفیت رشته محل های دانشگاهی باشد راهی جز یک کنکور غربال گر سفت و سخت وجود ندارد در این حالت کنکور نه یک انتخاب بلکه یک اضطرار است و از آن گریزی نیست چه ما با کنکور مخالف باشیم و چه موافق راهی جز توسل به آن نخواهیم داشت.

قبل از پیروزی انقلاب با افزایش ظرفیت دانشگاهها این ایده شکل گرفت و تقویت شد که حال که ظرفیت ها افزایش یافته است و تعداد متقاضیان با رشته محل های دانشگاهی متناسب شده است سازمانی تاسیس کنیم که به حذف کنکور اقدام کند و پذیرش دانشجو را بر اساس سوابق تحصیلی دبیرستان انجام دهد و این سازمان را سازمان سنجش آموزش کشور نام نهادند ماموریت اصلی این سازمان حذف کنکور بود و اگر مطالعات انجام شده در همان سال های اول تاسیس این سازمان هم مطالعه شود احتمالا معلوم خواهد شد که در همان بدو تاسیس نیز که به تدریج آموزش توسعه می یافته و تعداد دیپلمه ها بیشتر می شده است کم کم ضرورت کنکور به ویژه برای برخی دانشگاههای برتر بیشتر می شده و لذا این سازمان در بدو امر نیز موفق به تحقق ماموریت خود نشده است و تعدد بالای فارغ التحصیلان مدارس در سال های بعد و به ویژه در سالهای پس از انقلاب و در بحبوحه جنگ که جمعیت افزایش یافت و ظرفیت های دانشگاهی به آن میزان افزوده نشد ضرورت کنکور تثبیت شد و پابرجا ماند.

در سال های اخیر ظرفیت های دانشگاهی به شدت افزایش یافته است اما این افزایش عمدتا نه در دوره های روزانه و رایگان دانشگاهها بلکه در نوبت دوم دانشگاههای دولتی که پولی است و در دانشگاه آزاد و پیام نور و علمی کاربردی و غیر انتفاعی است.
به دو دلیل متقاضیان دوره های روزانه دانشگاههای دولتی بالاست یکی این که هزینه تحصیل در آنها اندک است و دیگر اعتبار اجتماعی بالاتر  مدارک آنهاست.

به این دو دلیل افزایش ظرفیت دانشگاهی در ایران از اهمیت کنکور نکاسته است و همچنان همه داوطلبان با هدف دستیابی به صندلی های دانشگاههای برتر دولتی در نوبت روزانه تلاش می کنند و در کنکوری نفس گیر شرکت می کنند.

مساله دیگری که در طی یک دهه اخیر رخ نموده و تشدید شده است تمایل شدید دانش آموزان به تحصیل در رشته علوم تجربی در دبیرستان و در نتیجه تجمع بسیار شدید داوطلبان رشته های پزشکی، دندان پزشکی و داروسازی پشت در دانشگاههاست. این مساله به معضل بزرگی در آموزش و پرورش برای هدایت تحصیلی و توسعه متوازن شاخه ها و رشته های تحصیلی در نظام آموزش و پرورش و به چالشی اساسی در کنکور تبدیل شده است.

رقابت نفس گیر و افسرده کننده ای میان نزدیک به شش صد هزار داوطلب رشته تجربی برای قبول شدن در سه رشته اصلی دانشگاهی زیر گروه علوم تجربی به بحرانی در نظام پذیرش دانشجو در ایران تبدیل شده است و تاریکی چشم انداز شغلی در رشته های صنعتی و تولیدی از یک سو و علوم انسانی از سوی دیگر همه امیدها را معطوف به شغل پزشکی و مشاغل مرتبط با آن کرده است و این بحران هر روز شدید تر می شود.
در چنین شرایطی به ویژه برای گروه علوم تجربی به کنکور هایی روز به روز سخت تر نیاز است.

در شهریور ماه 92 قانونی از مجلس شورای اسلامی گذشت که به نام قانون سنجش و پذیرش دانشجو شناخته می شود و بر مبنای آن پذیرش در دانشگاهها به سه شیوه انجام می شود یکی به روش اعمال سوابق تحصیلی امتحانات نهایی دبیرستان بدون شرکت در کنکور که آن چنان که در ابتدای این نوشته آوردم برای رشته محل های فاقد رقابت یا کم رقابت قابل اعمال است. روش دوم اعمال سوابق تحصیلی به علاوه آزمون عمومی کنکور است و سوم اعمال سوابق تحصیلی و آزمون های عمومی و اختصاصی کنکور.

بسیاری از رشته محل های پولی در دانشگاههای آزاد، پیام نور غیر انتفاعی و دولتی نوبت دوم اکنون می توانند به روش اول پذیرش کنند و این کار را انجام می دهند.
قانون سنجش و پذیرش دانشجو مقرر کرده است که ظرف مدت پنج سال از سال اول اجرای این قانون 85 درصد رشته محلهای دانشگاهی از روش اول پذیرش کنند و این کار به تدریج در حال انجام است.

مساله اصلی مربوط به روش سوم است که در آن تلفیقی از سوابق تحصیلی و کنکور است.

آن چنان که نوشتم امتحانات نهایی که به تولید سوابق تحصیلی منجر می شوند با هدفی متفاوت از کنکور طراحی واجرا می شوند دانش آموزان آموخته های خود از محتوایی معین را در مدت زمانی مکفی و به صورت تشریحی آزمون می دهند و در این آزمون ها نه به مهارت های تست زنی و سرعت عمل نیازی دارند و نه لازم است در آن حوزه دانشی سرآمد باشند همین که بتوانند نشان دهند که اهداف کتاب درسی را محقق کرده اند ای بسا که نمره کاملی بگیرند.

این نمره می خواهد تراز شده و در کنار نمره سخت گیرانه و غربال گر کنکور بنشیند. تاکید می کنم که اهداف و روش های آزمون در کنکور و امتحان نهایی از زمین تا آسمان تفاوت دارند.

بر اساس قانون سنجش و پذیرش دانشجو تلفیقی از سوابق تحصیلی و کنکور مبنای پذیرش در رشته محل های دانشگاهی است که به روش سوم پذیرش دانشجو می کنند.

در دو سال گذشته سوابق تحصیلی به میزان 25 درصد و با تاثیر قطعی در کنکور اعمال شد و سازمان سنجش معتقد است که تعداد بالای نمرات بیست در سوابق تحصیلی قدرت تفکیک آنها را کاهش داده است و اعمال این سوابق به نحو قطعی به ضرر داوطلبان است و این سخن درستی است.

کسانی که در رشته محلهای پر رقابت کنکور رقابت می کنند از سوابق تحصیلی عالی برخوردار هستند و نمرات بسیاری از امتحانات نهایی آنها بیست است. در کنکور سال 1395 با اصلاحیه ای که مجلس شورای اسلامی بر قانون سنجش و پذ

یرش دانشجو اعمال کرد تاثیر سوابق تحصیلی 30 درصد مثبت اعلام شد و چون بنا شد سوابق تحصیلی با تاثیر مثبت اعمال شود در کنکور گروه تجربی امسال معلوم شد که در این گروه پر رقابت حتی نمره بیست برخی از دروس نیز ممکن است تاثیر مثبت در نتیجه عملکرد آزمونی داوطلب نداشته باشد و بسیاری از داوطلبان با نمرات بالاتر از 19 در این روزها شاکی هستند که چرا سابقه تحصیلی آنها فاقد تاثیر مثبت ارزیابی شده است.

رقابت نفس گیر به ویژه در گروه علوم تجربی نشان داد که حذف کنکور در شرایط رقابت بسیار شدید عملی نیست و تلفیق دو مقوله سوابق تحصیلی و آزمون های غربال گر کنکور برای پذیرش دانشجو نیز عملا امتزاج دو ماده غیر هم جنس است که ترکیب همگنی را موجب نخواهد شد.