آینه جم: دکتر حمید زارعی:

برخورداري از يك زندگي سالم و با كيفيت توأم با طول عمر قابل قبول و عاري از بيماري و ناتواني حقي است همگاني كه مسئوليت و توليت آن بر عهده دولت بوده و پيش شرط تحقق توسعه پايدار مي باشد. سلامت يك موضوع چند وجهي است و دستيابي يك جامعه به آن نيازمند بكارگيري روش هايي است كه به مشاركت و همكاري بين بخشي منجر مي شود. مفهوم مشاركت در سلامت اساساً از رويكرد مردم محوري در اقدامات توسعه اي منشا گرفته است. براي ارتقا سلامت بايد به اصل " با مردم و نه براي مردم " متعهد بود. براي ارتقاء سلامت جامعه مي توان دو بعد را منظور داشت: 1. فعاليت هايي كه مستلزم دخالت مستقيم دولت مي باشد. 2. راهكارهايي كه مستلزم فعاليت مستقيم مردم هستند. عواملي كه در مشاركت مردم مؤثر است عبارتند از: شرايط سياسي و اجتماعي حاكم بر جامعه، نوع ديد و نگاه مسئولان و برنامه ريزان، خلقيات و روحيات مردم، تجارب و واقعيات گذشته جامعه و همچنين تاريخ و فرهنگ از عوامل مهم و موثر در مشاركت اجتماعي است.

در همين راستا جلسه ايي مورخ 07/05/97 روز يكشنبه ساعت 17 با عنوان اولين مجمع سلامت شهرستان جم ( اجتماعي شدن سلامت و مشاركت مردمي و اقدام بين بخشي ) در سالن جلسات فرمانداري جم برگزار گرديد. از جناب آقاي مهندس قاسمي رئيس محترم شبكه بهداشت بخاطر توجه ويژه اي كه به امر سلامت دارند و نگاهشان به مقوله سلامت بسيار مثبت است تشكر و قدرداني مي كنم. از ديگاه اينجانب ايراداتي بر صحبت هاي مطروحه در جلسه وارد بود كه بطور مختصر بيان خواهم نمود. در ابتداي جلسه رئيس محترم شبكه اعلام نمودند: « رضايتمندي ارباب رجوع هدف اول از سطح ارائه خدمات است و سطح رضايتمندي 96.5 درصد است و هدف از برگزاري مجمع سلامت شهرستان، اجتماعي شدن سلامت و مشاركت بين بخشي است » صحبت هايي كه امام جمعه محترم نيز بر آن صحه گذاشتند.

صحبت هاي ايشان را به 2 بخش تقسيم مي كنم 1. سطح رضايتمندي 96.5 درصد؟؟؟.آيا مي توان به اين داده اطمينان پيدا كرد بخصوص اينكه كشور ما جزو كشورهاي جهان سوم و كشورهاي در حال توسعه مي باشيم حتي در كشورهاي توسعه يافته (به عنوان مثال هلند كه براي سومين سال متوالي رتبه نخست سيستم هاي بهداشت و درمان در اروپا را كسب كرده، سطح رضايتمندي به 90 درصد رسيده است) نيز نمي توان به اين آمار دست پيدا كرد چرا كه تا يكي دو سال ديگر با اين شرايط سطح رضايتمندي به 100 درصد مي رسد و ديگر هيچ انگيزه و هدف و چشم اندازي براي آينده نمي توان متصور شد. بخصوص وقتي اين جمله دكتر صفوي كه در نشست كميته سلامت و امنيت غذايي شهرستان جم بيان مي دارند كه " 75 درصد تأمين سلامت مردم مربوط به حوزه بهداشت است و درمان تنها 25 درصد از بحث سلامت را به خود اختصاص داده است كه بايد تلاش ها به سمت حوزه بهداشت معطوف شود" آيا واقعا در زمينه هاي مختلف بهداشت (جسمي، روحي و رواني، حرفه اي، محيطي، بهداشت و امنيت مواد غذايي) كه بخش عمده سلامت ( 75 درصد ) را تشكيل مي دهند به سطح رضايتمندي 96.5 درصدي رسيده ايم؟

  اگر بپذيريم كه سطح رضايمندي 96.5 درصد است پس چرا كميته هاي سلامت ( رئيس خانه مشاركت هاي مردمي، شوراي پيام گذار سلامت و رئيس انديشگاه سلامت) اولين و اولويت دارترين مشكل سلامت شهرستان جم را سلامت روان معرفي نموده اند كه اين خود مغاير با سطح رضايتمندي 96.5 درصدي هست. شايد منظور مهندس قاسمي از اين آمار مربوط به بخش درمان باشد كه 25 درصد را به خود اختصاص داده كه آن هم جاي بسي تأمل و تفكر دارد. نكته دوم اينكه در حوزه بهداشت محيط، شغلي، حرفه اي و غذايي ( كه بخش اعظم سلامت را به خود اختصاص مي دهند ) بخاطر زمان بر و پرهزينه بودن آن تقريباً آماري به زير 30 درصد خواهد بود چرا كه به جرأت مي توان گفت در اين دو حوزه ( در ادامه مثالهايي ملموس تر ذكر مي گردد) تقريباً هيچ كاري براي سلامت مردم انجام نشده است. دليل علمي و منطقي ديگر كه اين آمار را زير سوال خواهد برد اين است كه اگربپذيريم بين دو پارامتر رابطه معني داري وجود دارد با P<.05 با احتمال 95 درصد نشان داده مي شود، يعني اينكه در صورتي كه بين سطح ارائه خدمات و رضايتمندي مردم رابطه معني دار باشد تا 95 درصد نشان داده مي شود و نه بيشتر.

بخش دوم كه اعلام شد هدف از برگزاري مجمع سلامت شهرستان، اجتماعي شدن سلامت و مشاركت بين بخشي است. سوال: آيا مولفه ها و زير ساخت هاي لازم براي مشاركت مردم در امر سلامت فراهم نموده ايم؟؟ لازمه مشاركت عموم و آحاد جامعه در مقوله سلامت نيازمند شناخت مولفه هاي زير مي باشد:

1) تفويض اختيار.. آيا تا به حال شبكه بهداشت در اين زمينه اقداماتي انجام داده است؟

2) حمايت مجلس و دولت.. تا به امروز چه اقداماتي نماينده مردم در مجلس شوراي اسلامي و نماينده عالي دولت ( فرماندار محترم ) در زمينه هاي بهداشتي انجام داده اند؟ تا صحبت از سلامت مردم مي شود ناخودآگاه پروژه خط انتقال آب از دريا به جم به ذهن خطور مي كند كه آن هم بارها در صحبت هاي فرماندار قبل و جديد به مكرر بيان شد و هيچ پيشرفتي نداشته است.

3) عملكرد و خط مشي سازمان هاي ديگر در مقوله سلامت.. طبق صحبت هاي آقاي دكتر صفوي رئیس کارگروه امنیت غذایی استان بوشهر  40-35 درصد عملكرد در حوزه سلامت مربوط به بقيه دستگاه هاي ديگر است، تا كنون سازمان هاي ديگر در مقوله سلامت چه فعاليت ها و اقداماتي انجام داده اند؟ در اين زمينه 2 مثال عرض مي كنم: چند وقت پيش تخليه منقطع و پيوسته پساب پالايشگاهي گاز فجر جم به رودخانه هاي پايين دست باعث مرگ هزاران ماهي گرديد و حتي خيلي از افراد از آب رودخانه به عنوان منبع آب شرب استفاده مي كردند و ... يقين داشته باشيد چندين سال بعد شاهد انواع سرطان ها براي افرادي كه در شعاع محدوده پالايشگاهي سكونت دارند ( چه بخاطر مصرف آب و چه بخاطر آلودگي هوا)، خواهيم بود. مثال دوم سموم غير مجازي كه به وفور در كشاورزي استفاده مي شود.

آيا اين سموم به تأييديه مهندس كشاورزي رسيده و زير نظر ايشان مورد مصرف قرار گرفته و از همه مهمتر آيا دوره كارنس آن ( Pre Harvest Interval: عبارتست از حداقل زمان بين آخرين سمپاشي و برداشت محصول بطوري كه در اين مدت باقي مانده سم در اثر عوامل طبيعي تجزيه و باقي مانده آن در ميوه و سبزيجات به حد مجاز برسد) به درستي صورت گرفته است؟ در صورتي كه در واقعيت چنين نيست و هنوز دوره كارنس تمام نشده بخاطر منفعت و سود روانه بازار مي شود. اين دو مثال بطور مستقيم به سلامت و بهداشت مردم مرتبط هست و آيا سازمان هاي مرتبط جز سكوت كار ديگري انجام داده اند؟ هر چند در پايان جلسه انتخاب سه دستگاه برتر از ديدگاه شبكه بهداشت جاي شك و شبهه ها را بيشتر نمود.

4) برگزاري نشست هاي مردمي.... آيا تا كنون صورت گرفته است؟؟

5) صداقت و اعتماد پذيري در بين مردم جامعه نسبت به مسئولين و بالعكس كه خود لازمه برگزاري جلسات مكرر بين طرفين مي باشد.. آيا مردم نسبت به مسئولين ساير ارگان ها حس صداقت و اعتمادپذيري دارند؟ مثال ديگر مشكل چند وقت پيش آلودگي چاه هاي آب شرب جم و ..... و باز هم تنها كلمه اي كه مي توان بر زبان آورد سكوت هست، آيا فكر نمي كنيد سكوت و عدم اطلاع رساني به مردم باعث مي شود كه در مردم حس اعتماد از بين برود و علاقه و انگيزه اي براي تشويق و دخالت مردم در امر سلامت وجود نداشته باشد. البته ناگفته نماند تمامي مشكلات در حيطه بهداشت ( امنيت غذايي، شغلي و زيست محيطي ) متأسفانه با مقوله سياست عجين شده است.

پ ن: يقين بدانيد اگر مهارت ارتباطي و اعتماد پذيري در بين مردم جامعه، صداقت و شفافيت، وارد كردن مردم در تصميم گيري ها و تصميم سازي ها، برگزاري نشست هاي مردمي، همراهي مسئولين و سهولت برقراري ارتباط و ملاقات با مسئولين و سازمان ها، تشويق وآموزش براي مشاركت مردم در برنامه ارتقاء سلامت، توجه به اولويت هاي مردمي در اجراي برنامه ها و پيگيري و استقبال و پذيرش مسئولين از پيشنهادات مردمي در عمل و همچنين فضا و امكانات موجود براي مشاركت اجتماعي وجود داشته باشد باعث مشاركت حداكثري مردمي و اقدامات بين بخشي مي گردد. در غير اينصورت هر چه افراد احساس بيگانگي بيشتري با جامعه و نظام سياسي و حقوقي داشته باشد، مشاركت كمتري در جامعه خواهند داشت.

** دکتر حمید زارعی/ استاد دانشگاه و پژوهشگر

نوشتن دیدگاه