آینه جم: سجادبهزادی*

سخن آغازین : شکوه جهانی یک تولد

تیرماه تولد گاز در استان بوشهراست.چهارم تیرماه سال ۱۳۵۳ بزرگترین منبع گازجهان در شهرستان جم استان بوشهر که آن زمان با نام"کنگان"شناخته میشد کشف شد و رسانه های خارجی آن را بازتاب جهانی دادند. این پالایشگاه اکنون نیز علاوه بر گاز طبیعی با تولید روزانه میعانات گازی و ال پی جی، همچنان پس از سه دهه از بهره برداری بعنوان یکی از مهم ترین پالایشگاه های گازکشور شناخته می شود.

میدان گازی پارس جنوبی نیز که حدود ۲۰ سال بعد از میدان گازی جم کشف شد عملا استان بوشهر را قطب گازی جهان کرد و این دو میدان عظیم گازی اکنون روزانه ۸۵ درصد گازطبیعی کشور را تامین میکنند و پالایشگاه‌های گازدراستان بوشهر سبب شده است اکنون تولیدگاز کشور نزدیک به یک میلیارد مترمکعب درروز باشد.

اگر گفته شود کشف گاز در استان بوشهر؛ ابتدا در جم و سال های دورتر در عسلویه،سبب هویت بخشیدن به شرکت ملی گاز شد اغراق نیست. دقیقا بواسطه این تحول عظیم بود که تفکیک مسئولیت ها در مورد استخراج گاز بین شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز انجام شد و این شرکت توانست بعنوان یکی از شرکت های اصلی زیرمجموعه وزارت نفت و با تشکیلاتی مستقل فعالیت کند.

 

اکنون کمی بیش از نیم قرن از تاسیس شرکت ملی گاز ایران می گذرد و نخستین تولیدات آن مربوط به سال ۴۹ می باشد.پالایشگاه گاز بیدبلند در ایلام نخستین و پالایشگاه جم دومین پالایشگاه گازکشور شد،با این تفاوت که پالایشگاه بیدبلند تقریبا کوچک ترین پالایشگاه گازی و پالایشگاه جم بزرگترین پالایشگاه گازی خاورمیانه نام گرفت.

 تولید روزانه گاز در سال ۴۹ تنها ۷ میلیون مترمکعب بود و تا قبل از راه اندازی پالایشگاه جم از ۳۵ میلیون مترمکعب در روز فراتر نرفت.

حتی در سالهای بعد نیز تولید دیگر پالایشگاه‌های کشور مانند خانگیران و سرخون و قشم هم آن چنان تحولی در گاز کشور ایجاد نکرد و ارقام باز هم تفاوت چندانی نداشت، تا جایی که تنها به حدود ۸۰ میلیون مترمکعب در روز رسید.

 

 اما اتفاق مهم تری در راه بود. پالایشگاه جم بزرگترین پالایشگاه گازخاورمیانه وارد چرخه تولید شد و فازهای پارس جنوبی نیز ۲۰ سال بعد وارد مدار شدند و توجه جهان به استان بوشهر جلب شد.

استان بوشهر به تنهایی گاز ایران را وارد رقابت جهانی کرد و ما را در کنار روسیه بعنوان قدرت گازی جهان معرفی کرد. روند تولید گاز شتاب بیشتری گرفت. تامین منابع مالی مورد نیاز از سال ۸۰ به بعد، نقطه عطف و انقلاب تولید و گازرسانی کشور شد.اکنون بیش از ۹۴ درصد جمعیت کشور از گاز طبیعی برخوردار شدند و توسعه عظیمی در سراسر ایران به واسطه ی صنعت گاز شکل گرفت.

 

سخن دومین: پرسش های سخت توسعه

آیا جهش توسعه گاز در استان بوشهر توانست به رونق و شتاب توسعه دراین استان کمک کند؟

آیا بین توسعه استان با کشف و توسعه گاز در آن ارتباط معناداری شکل گرفت؟ و آیا همچنان درست است که توسعه استان را به توسعه نفت و گاز در آن پیوند بزنیم؟

 

طی پژوهشی مستقل که نگارنده این یادداشت در چند سال گذشته انجام داد و برگزیده چند مجله علمی کشور شد ، مردم استان بوشهر به داشتن استانی با منابع گازی عظیم افتخار می‌کنند؛ اما در همان پژوهش عده ای از صاحبنظران بر این باور بودند که گاه، اتکا به منابعی چون نفت و گاز جهت پیشرفت یک جامعه امری نادرست است و این رویکرد الزاما سبب توسعه یافتگی پایدار نمی شود.

 

ما می دانیم که توسعه‌یافتگی یک مفهوم نسبی است و اینکه گفته می‌شود استان بوشهر به اندازه منابع نفت و گاز خود توسعه یافته نیست سخن درستی است،اما به این معنا نیست که نفت و گاز نقشی در توسعه استان نداشته است.

 

کسانی که دل به توسعه استان با محوریت نفت و گاز بسته اند نکته ی مهم دیگری هم مدنظر داشته باشند.بسیاری "نفت وگاز" را آفت پیشرفت نیز می‌دانند.اعتقاد دارند گاهی از دل وابستگی به نفت و گاز ناپایداری درآمد شکل می گیرد و فساد زائیده میشود.

در دولت رانتیر تا چه میزان می‌توان منابع نفت وگاز را در راستای پیشرفت جامعه به کار بست؟

 

آیا همه مناطق توسعه یافته در جهان یا حتی در بخش هایی از کشور به واسطه در اختیار داشتن پول نفت و گاز بدست آمده است؟

 

 آیا می‌توان مدل توسعه ناپایدار برخی کشورهای عربی که مساحت سرزمینی آنها هم سطح با استان بوشهر و درآمد نفتی آنها نیز مشابه هست را برای این استان شبیه‌سازی کرد؟اگر چه نشانه های مهم و قابل تاملی وجود دارد که این کشورها آرام آرام توسعه خود را بدون وابستگی به نفت و گاز برنامه ریزی می کنند.

 

به تازگی وزارت نفت با ايجاد يك معاونت جديد در ساختار خود بنام "معاونت امور مسئوليت اجتماعي" و ابلاغ شیوه نامه نوع همکاری با محیط پیرامون؛ رویکرد تعامل و توسعه با استان را بازتعریف کرده است.آیا استان بوشهر نیز در سال روز تولد گاز در این استان، برنامه ای برای توسعه پایدار در بخش های مختلف با محوریت یا بدون محوریت نفت و گاز بازتعریف کرده است؟

 

سخن آخرین: نشانه هایی از سال مرگ تولید گاز دراستان

امروز سال روز تولد اکتشاف گاز در استان بوشهر است.نشانه هایی نیز هست که سال مرگ تولید گاز در استان نیز خیلی دور نیست.همین حالا پالایشگاه گاز جم به شدت با کمبود خوراک روبروست و این پالایشگاه تنها بر اساس یک رویکردی استراتژیک همچنان زنده است.عسلویه نیز مخزن مشترک هست و رقیب سیری ناپذیر این مخزن مشترک، نهایت برداشت خود را در آسمان تحریم ایران انجام می دهد. برنامه استان برای پایان نفت و گاز چیست؟

 

در حال حاضر ردیف هایی در بودجه دستگاههای استان وجود دارد که طبق قانون از محل نفت وگاز به سبد بودجه ای این نهادها اضافه می شود.از عوارض آلایندگی نفت و گاز گرفته تا اعتبار ۳ درصد و...اگر با این اعتبار، رفاه عمومی و توسعه استان شتاب نداشته است چگونه استان می خواهیم در پایان نفت و گاز درمانده تر از امروز نباشد؟

 

 اگر آنطور که گفته می شود تنها راه رسیدن به توسعه پایدار و تحقق جامعه مدنی و دموکراتیک در بسیاری از کشورها گذر از دولت رانتیر بوده است، به طور یقین کاهش وابستگی توسعه استان به درآمدهای نفتی نیز باید محل اعتناء باشد. تا زمانی که بخش قابل توجهی از میزان بودجه تخصیص یافته جهت توسعه پروژه ها مبتنی بر اعتبارات نفت و گاز در استان است، توسعه پایدار در استان محقق نخواهد شد و فردای بدون گاز در استان دست ما خالی تر از امروز است.

 

*** دانشجوی دکتری جامعه شناسی و خبرنگار شرکت پالایش گاز فجر جم

** کانال توسعه و جامعه جم

 

خبر مرتبط:

تولد گاز در کنگان؛بزرگترین منبع گاز جهان در کنگان کشف شد

 

[کد خبر:AJ33017]