گالیا حق پرست:

ریشه تاریخی سوگواری در ایران به گذشته های دور و دوران پیش از اسلام می رسد. عزاداری ماه محرم از جمله مراسم هایی است که سابقه در تاریخ، آداب و فرهنگ ایران دارد. آنجا که یادگار زریران از جمله متون کهن دوران ساسانی به خوبی سوگواری در ایران باستان را نشان می دهد.

داستان زریر مربوط به دوران اشکانیان در ایران است که در دوره ساسانیان نیز نقل و روایت می شده است. داستان زریر، قهرمانِ یادگارِ زریران همانندی شگرفی با داستان عباس(ع) برادر امام حسین (ع) در دشت کربلا دارد. این کتاب یکی از منابع و آبشخورهای شاهنامه فردوسی نیز بوده‌ است.

تاثیر پذیری از فرهنگ عقیدتی ایران باستان تا بدانجا بوده است که دانای توس فردوسی بزرگ، برگزاری مراسم چهل روزه (اربعین) را نخستین بار یادگاری از مرگ کیکاوس می داند و پس از آن به چندین پادشاه ساسانی نسبت می دهد بطوریکه پس از مرگ کیکاوس، فرزند وی کیخسرو چهل روز تمام در ماتم پدر نشست و در روز چهل و یکم بود که تاج شاهی را بر سر نهاد و یا آنجا که بهرام پس از مرگ پدر خود، تا چهل روز سوگ پدر را داشت و در طی این مدت تاج بر سر نگذاشت‌‌.

حتی بایستی پیشینه سالگرد متوفی را در عهد کیومرث و کشته شدن فرزند وی به دست دیو سیاه جستجو کرد. 

در دوران اسلامی بسیاری از عقاید و آداب و رسوم از جمله مناسک مذهبی، از سوی ایرانیان با مفاهیم اسلامی در هم آمیخته و یکی شد . گرایش ایرانیان به مذهب تشیع، بسیاری از باورهای دینی و مذهبی تشیع را با اعتقادات مذهبی پیش از اسلام گره زد و آن را ایرانیزه نمود. از قرن چهارم و با ظهور حکومت های شیعی مذهب، سوگواری و تعزیه شهدای کربلا در ایران رسمی رایج شد و در دوره های بعد و بویژه دوران صفویه به اوج رسید.

در دوران قاجار اکثر شهرها و ولایات ایران در ایام محرم سوگواری را با سنت های کهنی که نسل به نسل به آنان رسیده بود به جا آوردند. در نواحی جنوبی ایران یعنی بنادری چون بندر بوشهر ماه محرم با اعتقادات راسخ مردم این شهر گره خورده و حرارت و شور خاصی یافت . "گرمون استفان رای" در کتاب چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران ( ترجمه شادروان "حسن زنگنه") ترکیب جمعیتی بوشهر قدیم را بیشتر از مهاجران سنی مذهب میداند که از آن سوی بنادر خلیج فارس به بوشهر آمده بودند. تا جایی که بیشتر مساجد اولیه در چهار محل قدیم در اختیار اهل تسنن بوده و رفته رفته با تغییر ترکیب جمعیت بوشهر و مهاجرت برخی از علمای شیعی به مانند آل عصفور از بحرین به بوشهر و همچنین مهاجران شیعی مذهب داخلی به این بندر اکثریت مردم شهر شیعه شده و مساجد و تکایای مخصوص به خود را برای مناسبت های مذهبی دایر نموده بودند. 

چهار محل بوشهر که به منزله مرکز اصلی و بافت قدیمی شهر محسوب می شده و نقش مهم و اساسی در گردهمایی مراسم و آیین های مذهبی بر عهده داشتند. بسیاری از سوگواری های ماه محرم در محله بهبهانی در پنج مسجد معروف این محله یعنی مساجدی چون مسجد غریب، مسجد کوفه، مسجد دهدشتی، مسجد قبری و مسجد حاج باباحاجی برگزار می شد. 

زنان همچون مردان در مراسم های مذهبی شرکت می کردند و مراسم روضه خوانی آنان در حسینه های مخصوص همراه با روضه خوانی و مداحی و سینه زنی بانوان محلات انجام می شد. در محله هایی چون کوتی و شنبدی هم مراسم های ایام محرم با سوز و گداز و شور و نوای خاص خود انجام می شد. مسجد ملک، مسجد نو، برحه کازرونی و مسجد جمعه نیز کانون اصلی مراسم های مذهبی و نوحه خوانی ها و دمام زنی ها بود. 

علاوه بر این بایستی به مساجدی چون دهدشتی، دوانی ها، مسجد نمکی و حسینه پیرزن نیز اشاره کرد که در دوران قاجار بسیار در زمینه برپایی آیین های مذهبی و عاشورایی فعال بوده اند.  

در تمامی مراسم هایی که در سده های گذشته در بوشهر و محلات قدیمی آن انجام می شد، هر کدام از محلات اشتیاق خاصی در برپایی مراسم از خود نشان می داد و هر محله سعی می کرد که بساط مجلس خود را به نحو شایسته و شکوه خاصی برگزار کند. 

در برخی از موارد نیز گزارش هایی مبنی بر درگیری در مراسم های مذهبی اشاره شده است که حاکم بوشهر برای اجرای بهتر این مراسم ها در طول ده شب محرم نظم و امنیت را برقرار می کرد. در ارتباط با برگزاری پر شور عزاداری ماه محرم در بوشهر روزنامه مظفری گزارش های دقیق و جالب توجهی می دهد که نشان از قدمت و اهمیت این مراسم ها در بوشهر دارد. این روزنامه اشاره می کند که «امسال بحمدالله و المنه عمل تعزیه داری سالار شهیدان که از شعائر بزرگ اسلام است در بوشهر به وجه احسن و بهتر از همه سال به عمل آمد. از اول محرم الی دیروز که آخر صفر بود در تمام مساجد و حسینیه ها و اغلب اماکن و اکثر خانه ها مجالس عدیده منعقد بود مقام اخلاص و ارادت اهالی بوشهر هم به خاندان عصمت و طهارت خیلی بلند است و در عمل تعزیه داری و سینه زنی بی اختیارند و مرسوم است که همه ساله در ایام قتل و محرم دسته های سینه زن با طبل و دمام حرکت می کنند و خودش باعث شکوه و تکمیل عزاداری و شعار اسلام است. در سه سال حکومت سابق فساد اهل فتنه و فساد مانع از انجام مراسم ها شده بود و اینکار برای اهالی عقده بزرگی شده بود.هفت سال بعد ازحرکت حکومت سابق که قبل از محرم بود و جناب موقرالدوله کارگزار به نیابت حکومت برقرار بودند بدون اینکه ممانعتی کنند اجازه دادند که هر کس هر طور میخواهد تعزیه داری  نماید لهذا در شب و روز عاشورا برقرار سنوات سابقه هر کس مشغول عزاداری بطور دلخواه شده بحمدالله  هیچ صدایی هم از کسی بلند نشد و بدینوسیله عموم اهالی بی اندازه از جناب موقرالدوله ممنون شدند و به دعاگویی دولت ابد مدت افزودند.» 

اشارات روزنامه مظفری نشان از پایبندی مردم بوشهر و اعتقاد به خاندان عصمت و طهارت است که ریشه ای تاریخی در بوشهر و جنوب ایران دارد. همین ارادت و برگزاری مراسم های پر شور ماه محرم در محلات قدیم بوشهر موجب بوجود آمدن سبک و سیاق خاصی در نوحه سرایی، نوحه خوانی، روضه خوانی و سینه زنی شد که حاصل آن ظهور چهره هایی به مانند "ناخدا عباس دریانورد" و نوحه معروفش "لبالب ها" که تضمینی از غزل حضرت حافظ (الا یا ایها الساقی) و زنده یادان" محمد شریفیان"، "سید علی مهیمنیان، "جهانبخش کردی زاده" معروف به بخشی و... در دوره های بعد بود‌ که سینه زنی و مداحی بوشهری را به اوج خود رساندند.

نوشتن دیدگاه