آینه جم/ لیلا مهداد

«حله» نفس نمی‌کشد. ماهیان تالابی مرده‌اند. بی‌آبی طاقت پرندگان را طاق کرده است. «حله» محکوم به مرگ زودهنگام شده. روزگاری  42هزار هکتار به «حله» اختصاص داشت. تالابی که ابتدا و انتهایش را نمی‌شد در دهستان «انگالی» شهرستان بوشهر یافت و امروز خشک‌رودی بیش نیست. 

دورانی که دهستان «انگالی» هرازگاهی شاهد گم‌شدن محلی‌ها بود در تالاب. حقابه راه نجات «حله» است از مرگی که در کمینش نشسته. حقابه‌ای به نام محیط‌زیست و به کام آب منطقه‌ای. هزاران زیست‌مند در انتهای رودخانه چشم‌دوخته‌اند به آب اما بی‌نتیجه. آبی که باید زندگی ببخشد، اما به پشتوانه مجوزهای قانونی و غیرقانونی برداشت می‌شود. 

حیف‌ومیل آب، تالاب را به خشکی نشانده تا از نیازش به لایروبی بگوید. تغییرات اقلیمی سال‌هاست موجودیت تالاب را تهدید می‌کند. تغییراتی که باعث مرگ 80درصد محدوده تالابی شده است. دیگر خبری هم از گونه‌های جانوری سال‌های دور نیست. پرندگان بومی و مهاجر هم در معرض انقراض‌اند. تالاب یعنی ادامه نبض زندگی و معیشت اهالی که همسایه‌اند. ادامه نبض ثبات اقلیمی و زیستی هم به تالاب‌ها چشم دوخته. مرگ تالاب‌ها یعنی مرگ یک چرخه از حیات.      

«حله» منطقه حفاظت‌شده؛ به سال 1355

سال 1355 بود که منطقه حله با 44هزار و 783هکتار مساحت، حفاظت‌شده اعلام شد. نزدیک به 50درصد حله را اکوسیستم‌های تالابی با تنوعی از سواحل گلی جزرومدی، سواحل ماسه‌ای، خورهای کم‌عمق تشکیل می‌دهد. تا یک دهه پیش منطقه حفاظت‌شده حله رویشگاه‌های طبیعی بسیاری به خود می‌دید.

سالیکورنیا، نخل مرداب، پیازین، گزنه پالویی و… سال‌هاست تالاب «حله» را زینت بخشیده‌اند. گز و بیشه‌زارها هم بخشی از طبیعت زیبای این تالاب‌اند. «حله» یک رودخانه یا تالاب نیست؛ «حله» یعنی اهمیت زیست‌محیطی. تالابی که پناهگاه امنی است برای پرندگان مهاجر. درناها، حواصیل، غاز، دراج، شاهین، چوب‌پا، مرغابی، چنگر، قمری، گاچيرو، پرستو، ترنی، حمامی، بط و هفت‌رنگ برای رسیدن به مناطق گرمسیری پناه‌شان «حله» است.

خردل، کوکر، فلامینگو، کبوتر چاهی، هوبره، لک‌لک و انواع بازها هم به این پناهگاه امید بسته‌اند برای مهاجرت. «حله» باب میل گرازها، کفتار، گرگ، خرگوش، سمور، شغال و روباه هم هست. اینها همه یعنی هزاران زندگی و زدن نبض محیط‌زیست.

«حله» یعنی سلامت محیط‌زیست

سدها بلای جان «حله» شدند و خشکسالی به آن دامن زد. سد رئیسعلی دلواری و دالکی راه ورود آب به تالاب را می‌بندند. خشکسالی و داغی هوا هم آب باقیمانده تالاب را تبخیر می‌کند تا تن «حله» زخم بردارد. آتش‌سوزی‌های پی‌درپی جنگل‌های اطراف تالاب هم هست.

«راضیه اشعثی» از نیاز به بازنگری تقسیم آب‌بند بر سر دوشاخ انتهای رودخانه می‌گوید: «می‌دانیم حریم رودخانه در حوزه وزارت نیرو است. وزارتخانه‌ای که موظف به تصحیح و ترمیم مسیرهای آبی است.»

به باور این مدرس دانشگاه اما حفاظت بی‌قید و شرط رسالت سازمان محیط‌زیست است؛ صدافسوس که کوتاهی پشت کوتاهی است. «تالاب حله یکی از مناطق مهم اکولوژیک و بوم‌ساز استان بوشهر است. این تالاب با 42هزار و 708هکتار مساحت يكی از زيباترين مناظر طبيعی سواحل جنوبی كشور را در کنار خلیج‌فارس تشکیل می‌دهد. 20هزار هكتار از منطقه حفاظت‌شده تالابی بوده است.»

«حله» یعنی مخزن غذا برای ماندگاری پرندگان و آبزیان. یعنی پتانسیل خوبی برای استخرهای پرورش ماهی و میگو. تعدیل آب‌وهوا، تلطیف هوا و افزایش تولیدات دامی هم از مزایای دیگر این «حله» است برای منطقه. «این تالاب مکان مناسبی است برای مطالعه و تحقیقات زمین‌شناسی، کنترل سیلاب و رسوبات رودخانه، تامین گیاهان دارویی، غذایی و صنعتی.» «حله» یعنی  کاهش بار آلودگی بیولوژیکی و شیمیایی، تثبیت و جلوگیری از فرسایش خاک و کویری‌شدن، تامین سفره‌های آب زیرزمینی.

راه نجات «حله» رهاشدن حقابه تالاب است. اگرچه نظارت آب منطقه‌ای بر پمپ‌ها و بهره‌برداری‌های غیرمجاز در مسیر رودخانه حله هم باید به کمک بیاید. لایروبی شاخه جنوبی رود «حله» و اصلاح بند بصری هم از کارهایی است که باید انجام شود. جوامع محلی همجوار شاخه شمالی و جنوبی رودخانه هم باید همکاری کنند تا مبادا عواقب خشکی تالاب دامنگیرشان شود.

وضعیت تالاب حله به‌شدت بحرانی است

زندگی بر وفق مراد بخش آب شور تالاب «حله» است؛ بخشی که از دریا آبگیری می‌شود. و اما بخش آب‌شیرین «حله» که تامین حقابه‌اش چشم دوخته به رودخانه. حقابه‌ای که سال‌هاست محل اختلاف وزارت نیرو و محیط‌زیست است؛ 55میلیون مترمکعب. 

به گفته مدیرکل محیط‌زیست بوشهر، وزارت نیرو حتی سیلاب‌هایی را که وارد رودخانه می‌شود هم جزو حقابه محاسبه می‌کند. مسأله‌ای که سازمان محیط‌زیست به آن اعتراض دارد: «حقابه تعیین‌شده جدا از سیلاب‌ها و بارندگی‌های منطقه محاسبه شده است. 55میلیون مترمکعب حقابه موردنیاز تالاب است برای حیات.»

به گفته فرهاد قلی‌نژاد وزارت نیرو میزان رهاسازی‌شده از سد را هم جزو حقابه محاسبه می‌کند. آب رهاشده تا رسیدن به تالاب باید مسیر 100کیلومتری را طی کند؛ مسیری مملو از پمپ‌های غیرمجاز. «ما خواهان این‌ هستیم که آب در ورودی تالاب تحویل محیط‌زیست شود.»

به باور قلی‌نژاد  مدیریت حوزه آبخیز و آبریز در همه رودخانه‌ها به عهده وزارت نیرو است، نه محیط‌زیست. «ما نمی‌توانیم با کشت و برداشت غیرمجاز آب برخورد کنیم.»

تامین‌نشدن حقابه «حله» یعنی کانون جدید گردوغبار

امسال حال «حله» خوب نیست. تغییراتی در  مسیر رودخانه و عدم نظارت وزارت نیرو به این حال بدی دامن زده. رودخانه «حله» وقتی به انتها می‌رسد دو شاخه می‌شود؛ یکی به سمت شمال و دیگری جنوب. به گفته مدیرکل محیط‌ زیست بوشهر آبی که از شاخه شمالی به تالاب می‌رسد، تاثیری در تالاب آب‌شیرین ندارد. «این آب اغلب بخار می‌شود. شاخه جنوبی باید جریان بیابد.»

به گفته قلی‌نژاد منطقه‌ای به نام بندبصری نیاز به احداث سازه‌های تقسیم آب دارد: «سازمان آب منطقه ای اعلام کرده پیمانکار آماده شروع به کار در این منطقه است.» 

بخش شیرین «حله» هر سال شاهد خشک‌شدن بخش وسیعی از تالاب است. خشک‌شدنی که خسارات جبران‌ناپذیری بر تنوع‌زیستی منطقه وارد می‌کند: «خشک‌شدن تالاب باعث شده منطقه به کانون گردوغبار تبدیل شود. بوشهر، گناوه، برازجان و شهرهای اطراف درگیر آلودگی‌های ناشی از این گردوغبار هستند.»

مطالبه حقابه «حله» در دستور کار سازمان محیط‌زیست است. مطالبه‌ای که بعد از جلسات متعدد از حل‌اختلاف استانداری سردرآورده تا رأیی برایش صادر شود. «رأی صادره بر تامین سریع حقابه تاکید دارد. طی چند روز آینده به وزارت نیرو مهلت داده‌ایم. عدم توجه وزارت نیرو بی‌شک باعث می‌شود خسارات وارده بر تالاب از این وزارتخانه مطالبه شود. اگرچه موضوع از مراجع قضائی دنبال خواهد شد.»

نوشتن دیدگاه